Rgs

Rms

Jmg

mbd

tvs

apb

अहिले कोरोना भाइरस कोभिड–१९ रोगको प्रकोपले पुरै विश्व नै आतकिंत बनेको छ । मै हु भन्ने विकसित तथा शक्ति सम्पन्न राष्ट्रहरुसमेत यो समस्याबाट नराम्ररी प्रभावित भइरहेका छन् । चिनको हुवाए प्रान्तको बुहान शहरबाट फैलिएको कोरोना भाइरस संक्रमण विश्वभर फैलदै गएपछि गत जनवरी ३० मा विश्व स्वास्थ्य संगठनले संकटकालको समेत घोषणा गरिसकेको छ । यसअघि सन् २००९ मा स्वाइन फ्लु (एचवानएनवान), २०१४ मा पोलियो र २०१४ मै इबोला, २०१६ मा जिका भाइरस र २०१८ मा किभु इबोलाका कारण स्वास्थ्य सङ्कटकाल घोषणा गरिएको थियो ।
अहिलेसम्मको अनुसन्धानबाट ज्वरो आयो, खोकी लाग्यो र स्वासप्रश्वासमा समस्या देखियो भने कोरोना भाइरसको संक्रमण भएको आशंका गर्ने गरिएको छ । स्वासप्रश्वासबाट फैलन सक्ने रोग भएको कारण हाम्रा वानी, व्यवहार पनि यो रोग फैलनमा जिम्मेवार छन् ।
पश्चिमी मुलुकहरुमा आधुनिक भौतिक विकास तिव्र रुपमा हुन थालेपछि पुरै विश्व नै पश्चिमा मुलुकको देखासिकीलाई विकास ठान्ने प्रवृत्ति हामी जस्ता अल्प विकसित मुलुकमा ह्वात्ते बढेको पाइन्छ । पश्चिीमी मुलुकले पूर्वाधार विकासमा गरेको प्रगतिलाई हामीले विकासको मानकका रुपमा लिन थाल्यो । अहिले पश्चिमा मुलुकहरुमा काम खोज्न तथा स्थायी बसोवासका लागि जानेहरुको संख्या पनि ह्वात्तै बढिरहेको पाइन्छ । यसरी बसाइ सर्नुमा त्यहाँ उपलव्ध भौतिक सेवा तथा सुविधाको आकर्षण प्रमुख रुपमा आउने गर्दछ ।
पश्चिमी मुलुकमा भएका विकास निर्माण मात्र होइन त्यहाँको राजनीतिक शासन प्रणाली पनि हामीले अवलम्वन गर्न थाल्यौ । जर्मन, रुस बेलायतबाट शुरु भएका राजनीतिक बादहरु समेत हामीकहाँ राजनीतिक दलका मार्गदर्शन बन्न पुगे । त्यतिले मात्र हामीलाई पुगेन । राजनीतिक दलका संगठन गर्दा हामीले त्यतैबाट आयातित भएका हात मिलाउने संस्कारको विकास ग¥यौ । हामीले हात मिलायौं भने हामी सभ्य यदि नमस्ते ग¥यौ भने हामी असभ्य भन्ने जस्तो हामीलाई भान पर्न थाल्यो । यसरी पूर्वीय संस्कृतिको नमस्कारलाई हामीले भुल्दै गयौ । पूर्वीय संस्कृतिको विकास गरेको संस्कृत भाषालाई हामीले हेला मात्र गरेनौं त्यो भाषाको विकासमा आवश्यक ध्यान दिन समेत सकेनौं ।
हामीले धर्मको वैज्ञानीकरण गर्ने, त्यसमा भएका राम्रा पक्षहरुलाई आत्मसात गर्नुभन्दा केही राजनीतिक दलका नेताहरु समेत धर्मलाई ढोंगको संज्ञा दिदै त्यसको धज्जी उडाउन लाग्यौं । हिन्दु परम्परा अनुसार मानिस मरेको बेला किरिया बस्ने संस्कारलाई समेत कतिपय नेताले चुनौति दिन थालेको समेत देखियो ।
जसरी हामी किरिया बस्दा अरु व्यक्तिको संसर्गमा नरहने र सरसफाइमा विशेष ध्यान दिने गर्छौ त्यसैगरी कोरोनाको संक्रमणमा आशंका गरिएका व्यक्ति तथा संक्रमित त्यसैगरी बस्नुपर्ने अवस्था छ । हाम्रो धर्म सस्कृति त्यतिकै बनेको हुँदैन, यो त समाजका विभिन्न अन्तरसम्वन्धले निरन्तर संघर्ष गरेर आएका हुन्छन् । त्यसरी आउँदा त्यसमा केही आडम्वरपन तथा अन्धविश्वास पनि हुनसक्छ तर त्यसलाई स्वयम धार्मिक व्यक्तिहरुले नै चिर्न सक्नुपर्छ ।
हुनतः अहिले विश्वभर नै कोरोना विरुद्धको सचेतना अभियानहरु चलिरहेको छ । यो समस्याको सामना गर्न चेतनामूलक कार्यक्रमहरुलाई प्राथमिकता दिइएको पनि छ । यो प्रयासमा नेपाल सरकारले पनि प्रशस्त लगानी गरिरहेको छ । अहिले नेपालको धेरै जनसंख्यामा मोवाइल फोनको पहुँच छ । रेडियोको पहुँच छ । टेलिभिजनको पहुँच छ । यी सञ्चार माध्यमबाट कोरोना भाइरसबाट बच्ने सचेतनाका विषयमा प्रचार प्रसार समेत गरिएको छ । त्यतिले नपुगेर अहिले स्थानीय तहहरुले समेत गाउँ घरमा माइकिङ्ग समेत गरिरहेका छन् । कोरोना भाइरसको संक्रमणबाट बच्ने उपायको बारेमा सचेतना व्यापक रुपमा फैलाइदै आएको छ ।
यी सचेतनाहरु मानिसको वानी व्यवहारसँग सम्वन्धित छन् । हामीले यस्ता सचेतना अभियानहरु धुम्रपान र मध्यपानको विरुद्ध पनि धेरै पहिलेदेखि गर्दै आइरहेका छौं । त्यसमा उल्लेख्य सुधार हुन सकिरहेको छैन । मदिरा पिउने तथा धुम्रपान गर्ने मानिसहरु घट्न सकिरहेका छैनन् । सबैभन्दा गाह्रो काम भनेको मानिसको वानी परिवर्तन गर्ने काम हो । यो काम त्यति सजिलो नभए पनि हामीले हाम्रो बानी परिवर्तन गर्नुको विकल्प छैन । एकैपटक सजिलै परिवर्तन नभए पनि हामीले यो वानी परिवर्तन गर्न असम्भव भने छैन । मानिस यो अवस्थामा सजिलै आइपुगेको हैन । यो अवस्थामा आइपुग्नमा मानिस विभिन्न विपत्तिमा पर्दै त्यो विपत्तिबाट सामना गर्दै वा बच्दै अगाडि बढेको हो । कोरोना भाइरसको विरुद्ध पनि मानिस दह्रो भएर उभिने निश्चित छ । त्यसो गर्नको लागि जति सक्यो कम क्षती हुँदै हामीले हाम्रा खराव आनीवानी परिवर्तन गर्न जरुरी छ ।
शारीरिक स्वास्थ्य सरसफाई महत्वपूर्ण हुन्छ । बानी परिवर्तन गर्न उत्प्रेरणाको साथै कानुनको पनि आवश्यक छ । जहाँ पायो त्यहिँ थुक्नु हुँदैन । दिसापिसाव गर्नु हुँदैन मात्रै भनेर भएन । यदि त्यसो गरेको पाइएमा कारवाही हुने प्रावधानसहित दण्डनीय कानुन बनाएर पालना गर्न आवश्यक छ । जव कुनै पनि राष्ट्रको संस्कृति र कानुनको तालमेल हुन्छ, तव त्यो कार्यान्वयन हुन त्यति गाह्रो हुँदैन ।
कोरोना भाइरसबाट बच्न मात्र होइन अन्य विभिन्न भाइरस तथा किटाणुबाट लाग्ने देखि लिएर जुनसुकै रोगबाट बच्नको लागि हामीले हाम्रो आनीवानी परिवर्तनमा सुधार गर्नै पर्छ ।
भनिन्छ समाधान नभएको कुनै पनि समस्या हुँदैन । सबै समस्याले समाधान लिएर आउँछन् । ती समस्यालाई सजिलोसँग ह्याण्डल गर्ने शीप चाहिन्छ । त्यो शीप सकियो भने त्यसले अवसर समेत सिर्जना गर्दछ । नेपाल जस्तो पूर्वीय दर्शन र संस्कृतिको धनी देशले कोरोना भाइरसको प्रकोप नियन्त्रण गर्न पश्चिमा संस्कृतिबाट दविएको पूर्वीय आप्mनै संकृतिको फेरि उजारगर गर्ने अवसर प्राप्त गरेको छ ।
त्यस्तै अर्कोतर्फ शौचालयमा दिसा गर्ने वानीको विकास वल्लतल्ल गर्न पुगेका हामीहरु व्यक्तिगत सरसफाइदेखि वातावरणीय सरसफाईमा काम गर्न हामीलाई उत्प्रेरित गर्न सक्छ । सरसफाइको कमीले हामीले भोग्नुपरेको स्वास्थ्य समस्या समाधान हुने मात्र होइन हाम्रा गाउँ शहर सुन्दर भएर धेरै भन्दा धेरै पर्यटक नेपाल आउन लालायित हुनेछन् ।
लेखक रिजाल,प्युठानबाट प्रकाशित माण्डवी समाचार साप्ताहिकका प्रकाशक सम्पादक हुनुहुन्छ।